Zicht inzichtelijk gemaakt

Wat is een visuele handicap?

Problemen met zien is niet iets waar alleen ouderen mee te maken hebben. In dit artikel bespreken we waarmee personen met een verminderd gezichtsvermogen worden geholpen, zodat ze flexibel en met plezier door het leven kunnen.

17 oktober 2021

Velen onder ons dragen een bril of contactlenzen. Het is aan deze visuele hulpmiddelen te danken dat we weer normaal kunnen zien. Maar wat als dat niet voldoende is? Iedereen kan op een gegeven moment te maken krijgen met een visuele handicap. Maar met name op latere leeftijd komen visuele handicaps meer voor. In dit artikel gaan we na wat de redenen van een visuele handicap kunnen zijn en hoe visuele hulpmiddelen en de mensen om hen heen personen met een visuele handicap kunnen helpen.

Er zijn vele verschillende visuele handicaps en lang niet alle zijn direct waarneembaar. Naaste familie, collega's op het werk en vrienden kunnen zich vaak niet voorstellen welke problemen iemand met een visuele handicap in het alledaagse leven tegenkomt. Er zijn echter veel kleine dingen die het dagelijkse leven en de dagelijkse arbeid lichter kunnen maken en bovendien de visueel gehandicapte een hogere mate van zelfstandigheid kunnen bieden.

Elke visuele handicap heeft zijn eigen kenmerken en patiënten melden een verscheidenheid aan symptomen: beperkt gezichtsveld (tunnelvisie), verlies van gezichtsveld, gevoeligheid voor verblindend licht, nachtblindheid, kleurenblindheid of een algemene ernstige beperking van het gezichtsvermogen. Ook met eenzelfde diagnose kunnen de effecten heel verschillend zijn.

Juridische definitie van een visuele handicap: In Duitsland wordt dit aangegeven in procenten, waarmee de mate van de handicap wordt aangegeven. De sociale wetgeving bepaalt welke ondersteuning kan worden geboden voor welk stadium van de handicap. Als bijvoorbeeld iemand een bepaald object kan herkennen op een afstand van 10 meter, terwijl datzelfde object door iemand met een normaal gezichtsvermogen zou kunnen herkennen op een afstand van 100 meter, dan wordt de visueel gehandicapte "ingeschaald" op 10 % in plaats van 100 % (gezichtsvermogen = gezichtsscherpte = 0,1).

Naast de factor van gezichtsscherpte is de reikwijdte van het gezichtsveld een bepalende factor voor de classificatie van een bepaalde visuele handicap. Er zijn drie verschillende soorten visuele handicap:

Fysiek aanwezige handicap: een bril verbetert de gezichtsscherpte (ver zicht en nabij zicht) tot niet meer dan 30 % (gezichtsvermogen 0,3); er is een daarmee overeenstemmende geleidelijke verstoring van het gezichtsvermogen (gewoonlijk beschadiging van het gezichtsveld).
Ernstige visuele handicap: een bril verbetert de gezichtsscherpte (ver zicht en nabij zicht) tot niet meer dan 5 % (gezichtsvermogen 0,05); er zijn verdere verstoringen van het gezichtsvermogen (gewoonlijk beschadiging van het gezichtsveld).
Juridische definitie van blindheid: een bril verbetert de gezichtsscherpte (ver zicht en nabij zicht) tot niet meer dan 2 % (gezichtsvermogen 0,02); het gezichtsvermogen is zo sterk aangetast door beperkingen van het gezichtsveld dat de gezichtsscherpte gelijk is aan 2 %.

Retinitis pigmentosa duidt op een groep erfelijke aandoeningen met onder meer afbraak van het netvlies en van het weefsel achter in het oog, dat zicht mogelijk maakt, tot gevolg. Intensief onderzoek ten spijt blijft deze aandoening onbehandelbaar. Doorgaans veroorzaakt dit verslechterd zicht bij zwak licht en nachtblindheid, beperkingen en verlies van het gezichtsveld en verstoorde kleur- en contrastwaarneming en gevoeligheid voor verblinding. Dit proces komt doorgaans geleidelijk en sluipenderwijs in de loop van tientallen jaren op gang.
Bij maculadegeneratie (MD) is er sprake van degeneratie (of afbraak) van het netvlies. Voor deze aandoening bestaat tot op heden nog geen definitieve behandeling. Vergrotende visuele hulpmiddelen (bv. vergrootglazen of telescoopbrillen zijn belangrijke hulpmiddelen voor visueel gehandicapten. In ieder geval is een reguliere test door een optometrist nodig. Van bijzonder belang is bescherming tegen UV-straling door het dragen van een goede zonnebril. Sommige mensen lijden aan leeftijdgerelateerde maculadegeneratie - dit neemt alleen maar toe naarmate de levensverwachting toeneemt. De exacte oorzaken zijn nog steeds niet helder vastgesteld. Aangenomen wordt dat de stofwisseling binnen specifieke lagen van het netvlies verandert en dat ook toenemende afzettingen in het membraan onder het netvlies, die bij het ouder worden toenemen, een rol spelen.
Het syndroom van Usher begint met gehoorschade die al bij de geboorte aanwezig is (gehoorproblemen of doofheid) met bijkomend verslechterd gezichtsvermogen in een later stadium. Ook hier hebben we het over retinitis pigmentosa, d.w.z. netvliesdegeneratie.

Er zijn talloze manieren waarop visueel gehandicapten kunnen worden geholpen

Vergrotende visuele hulpmiddelen: afhankelijk van de ernst van de visuele handicap kunnen verschillende visuele hulpmiddelen worden gebruikt. Ze kunnen worden besteld bij een optometrist en worden voorzien van aanvullende optische hulpmiddelen. In elk geval is het van belang om het visuele hulpmiddel op de gebruiker af te stemmen. Hierdoor wordt het gezichtsvermogen van de gebruiker maximaal ondersteund. Doel is te zorgen voor maximale gezichtsscherpte en een maximaal gezichtsveld.
Omdat visuele handicaps niet altijd even makkelijk te herkennen zijn en tot uiting komen in zeer verschillende symptomen, moet u altijd bereid zijn te helpen als u daarom wordt gevraagd. Let met name op personen met een visuele handicap die zich in het openbaar begeven zonder een blindenstok of zonder een gele armband te dragen. Mogelijk vragen ze om informatie, bijvoorbeeld de eindbestemming die op een bus staat aangegeven, waar het knopje van het verkeerslicht zit of wat het nummer van een gereserveerde stoel is. Een duidelijk en eenduidig antwoord is dan uitermate handig. Wees niet verbaasd om iemand met een blindenstok bij een kiosk een tijdschrift te zien kopen of in de trein een boek te zien lezen met behulp van een vergrootglas. Ze doen niet alsof ze visueel gehandicapt zijn. Ze kunnen zich mogelijk prima uit de voeten met hun dagelijkse werkzaamheden of hebben alleen in het donker hun stok nodig. Dankzij mobiliteitstraining functioneren vele visueel gehandicapten prima bij het uitvoeren van hun dagelijkse taken en hebben alleen onder bepaalde omstandigheden ondersteuning nodig.
Contrasten helpen! Kamers, de opstelling van meubilair, zelfs plaatsen aan tafel kunnen worden aangepast aan de behoeften van visueel gehandicapten. Regelmatige en schitteringvrije verlichting helpen ook. Extra lampen, die makkelijk kunnen worden gebruikt als ondersteuning bij het lezen of bij werkzaamheden in de keuken, zijn eveneens aanbevolen. De beste keuze: koude lichtbronnen met een hoge lichtsterkte. Halogeenlampen zijn minder geschikt.
Veel visueel gehandicapten hebben moeite met schrijven met de hand. Het kan makkelijker zijn om met een dikke zwarte pen op een wit papier te schrijven.
Als u spreekt met iemand met een visuele handicap, wees dan niet verbaasd als uw gesprekspartner geen direct oogcontact maakt. Iemand met een verminderd centraal gezichtsveld kan de indruk geven naar een punt achter u te kijken. Maar dit hoeft een normaal gesprek niet in de weg te staan. Soms kan een persoon met een visuele handicap hooghartig en onbeleefd overkomen zonder dat dit de bedoeling is. Maar vergeet niet: voor veel dagelijkse situaties moet iemand met een visuele handicap zich in extreme mate inspannen en concentreren. Ook hebben veel visueel gehandicapten moeite met het herkennen van gezichten of het zien van gestes, of kunnen dat alleen op zeer korte afstand. Dat kan verklaren waarom een visueel gehandicapte traag reageert op een begroeting.

Een tip voor het geven van cadeautjes: veel visueel gehandicapten luisteren ter ontspanning en vermaak graag audioboeken, die tegenwoordig in cd-vorm en als download verkrijgbaar zijn.