Het menselijk oog

Het hoornvlies, de buitenste laag van het oog, wordt vochtig gehouden door het traanvocht die het hoornvlies bedekt. Het is omgeven door de sclera (harde oogrok, witte deel van het oog); samen vormen de cornea en sclera de tunica externa bulbi, zoals de experts het noemen. De cornea heeft dezelfde functie als een raam: het is schijfvormig, transparant en laat licht binnen in het oog. Ook beschermt deze het oog tegen externe invloeden zoals stof, vuil of oppervlakkige verwondingen. Het is van nature zeer veerkrachtig. De curve van de cornea draagt bij aan de optische kwaliteit en speelt een belangrijke rol om ons scherp te laten zien.

De sclera - het witte gedeelte van het oog - is dikker en sterker dan de cornea en beschermt het oog tegen beschadigingen. Het bedekt vrijwel het gehele oog – met maar twee uitzonderingen: aan de voorkant zit het hoornvlies en aan de achterkant zitten de optische zenuwvezels.

De pupil is het zwarte punt in het midden van het menselijk oog. Het reageert op invallend licht en past zich aan de intensiteit van het licht aan. Het zijn niet de pupillen zelf, maar de iris die dit mogelijk maakt. Onze emotionele toestand kan ook invloed hebben op de grootte van onze pupillen. Angst en grote vreugde kunnen er bijvoorbeeld voor zorgen dat uw pupillen wijder worden. Ook kunnen alcohol en drugs ervoor zorgen dat de omvang van de pupil verandert.

De iris, het gekleurde gedeelte, omringt de pupil en werkt op dezelfde manier als een diafragma: het bepaalt de hoeveelheid licht die het oog binnenkomt. In een lichte omgeving zorgt de iris ervoor dat de pupil kleiner wordt. Er wordt dan minder licht toegelaten in het oog. In het donker gebeurt het tegenovergestelde: de sluitspier van de pupil opent zich, waardoor de pupil wijder wordt. Daarmee zorgt deze spier ervoor dat er meer licht het oog binnen kan vallen wanneer het donker is, en er minder licht binnenvalt in een lichte omgeving. De iris bepaalt ook de kleur van onze ogen, en heeft bij elk persoon een unieke structuur. Daarnaast is de iris vernoemd naar de Griekse godin van de regenboog. De kleur van de iris heeft, interessant genoeg, geen invloed op het zicht. Iemand met bruine ogen ziet de wereld niet 'donkerder' dan iemand met lichtere (blauwe) ogen.

Het menselijk oog heeft een voorste en achterste oogkamer. Dit zijn leegtes in de voorzijde van het oog die een waterige vloeistof bevatten. Deze vloeistof bevat belangrijke voedingstoffen voor de ooglens en de cornea; het voorziet in zuurstof en helpt bij het bestrijden van ziekteverwekkers. De waterige vloeistof in de oogkamers heeft ook een andere functie: het helpt het oog in vorm te houden.

De ooglens vangt het licht op dat de pupil in komt, en zorgt vervolgens voor een scherp beeld op het netvlies. De lens is elastisch en kan zijn vorm aanpassen door middel van de ciliaire spier, om scherp te stellen op objecten. Of deze nu in de verte zijn of dichtbij. Dit betekent dat wanneer we naar objecten dichtbij kijken, de lens boller zal worden om scherp te zien. Maar als het op objecten in de verte aankomt, wordt de lens platter – wederom om voor scherp zicht te zorgen. De lens keert het beeld dat we zien om (op de kop) en projecteert het achterstevoren op het netvlies. Het wordt pas weer de 'goede' kant op gedraaid bij verwerking door de hersenen.

Het straalvormig lichaam speelt een belangrijke rol als het op ons zicht aankomt: het produceert een waterachtig vloeistof en bevat de ciliaire spier (musculus ciliaris). Door de lens aan te passen, zorgt deze spier er voor dat we zowel op objecten dichtbij als veraf kunnen scherpstellen.

Het glasachtige lichaam bevindt zich in het oog tussen de ooglens en het netvlies. Het vormt het grootste deel van het oog en vertegenwoordigt, zoals de naam al doet vermoeden, het lichaam van het oog. Het is transparant en bestaat voor 98 procent uit water, de overige 2 procent bestaat uit natriumhyaluronaat en collageenvezels.

Het netvlies verwerkt licht- en kleurprikkels, om deze vervolgens via de oogzenuw naar de hersenen te sturen. Simpel gezegd werkt het netvlies als een katalysator: het gebruikt sensorcellen om het binnenkomende licht te converteren, waarna het door de hersenen wordt verwerkt. Deze sensorcellen bestaan uit kegeltjes (om kleur mee te zien) en staafjes (voor het herkennen van licht en duisternis). Op geen enkele andere plek in het oog zijn de cellen zo geconcentreerd als in het midden van het netvlies (ook wel de macula genoemd): 95 procent van alle sensorcellen zitten hier samengepakt op een gebied van ongeveer 5 vierkante millimeter. Dit is grofweg de grootte van een speldenkop.

De choriodea (vaatvlies) zit tussen de sclera (harde oogrok) en het netvlies. Deze gaat over in het straalvormig lichaam en de iris. Het zorgt ervoor dat er voedingsstoffen naar de receptoren op het netvlies worden gebracht en dat de temperatuur van het netvlies constant blijft. Tevens is het vaatvlies ook betrokken bij de accommodatie van het in de verte kijken naar dichtbij en andersom.

De oogzenuw is verantwoordelijk voor het overbrengen van informatie van het netvlies naar de hersenen. Deze zenuw bestaat uit ongeveer een miljoen zenuwvezels (axonen), is ongeveer een halve centimeter dik en verlaat het netvlies via de papil. Dit punt staat ook wel bekend als 'de blinde vlek', gezien het netvlies hier geen sensorcellen heeft. Het beeld dat door de hersenen gegenereerd wordt is in feite een zwarte stip, maar normaal gesproken compenseren onze kleine grijze cellen dit om een duidelijk beeld af te leveren. Dit punt wordt dus niet door ons opgemerkt, omdat onze hersenen de fout "goedmaken".

Een klein gebied met een grote impact: de fovea is minder dan twee millimeter groot, maar verzorgt belangrijke taken in ons optische systeem. De fovea zit in het midden van het netvlies en bevat zeer veel sensorcellen die ervoor zorgen dat we overdag zo helder mogelijk en in kleur kunnen zien. Als we naar een object kijken, roteren onze ogen automatisch zodat het beeld op de fovea kan worden gevisualiseerd.

De traanbuis is ongeveer zo groot als een amandel, bevindt zich aan de buitenkant van de oogkas en produceert tranen wanneer dit nodig is. De afscheiding die de traanbuis produceert bestaat uit zouten, eiwitten, vetten en enzymen; het wordt gebruikt om de cornea te voorzien van voedingstoffen en te beschermen.

De oogleden bevochtigen het oog bij elke knipperslag. Tevens gaan ze in reflex dicht om de ogen te beschermen tegen wind, vloeistoffen en lichaamsvreemde stoffen. Mensen knipperen gemiddeld acht tot twaalf keer per minuut met hun ogen, waarbij in een fractie van een seconde het traanvocht over het oog wordt verspreid. Dit bevochtigt het hoornvlies en zorgt ervoor dat het niet uitdroogt.

De wimpers zijn niet alleen mooi, ze hebben ook een praktische functie: ze houden stof, vuil en andere lichaamsvreemde stoffen uit de ogen. Dit gebeurt allemaal automatisch: zodra deze fijne haartjes met iets in contact komen of de hersenen verwachten dat dit gaat gebeuren, gaan de oogleden dicht uit een reflexreactie.

De wenkbrauwen beschermen de ogen tegen het zweet dat van het voorhoofd naar beneden kan druipen.