Zicht inzichtelijk gemaakt

Carl Zeiss, Ernst Abbe en Otto Schott – een winnend team

Hun ideeën veranderden de wereld

16 oktober 2022

Deze personen combineerden hun gespecialiseerde kennis op het gebied van wiskunde, fysica, chemie en fijnmechanica zoals niemand hen dat had voorgedaan. Zo legden ze de basis voor een groot aantal baanbrekende uitvindingen. Carl Zeiss, Ernst Abbe en Otto Schott - dit waren de drie ondernemers die de optische industrie lanceerden. Een blik op BETER ZIEN.

Carl Zeiss Jena - de opkomst van een globale speler

Duitsland in het midden van de 19e eeuw: na een succesvolle opleiding als mecanicien, startte de 30-jarige Carl Zeiss (1816-1888) zijn eigen bedrijf in Jena. Met een startkapitaal van 100 daalders - een lening van zijn broer Eduard, die in de buurt woonde - maakte Carl op 17 november 1846 zijn "Werkplaats voor fijnmechanica en optica" operationeel. Een historische datum. Zeiss werkte eerst op zichzelf, en was alleen verantwoordelijk voor de constructie, reparatie en optimalisering van de verschillende instrumenten. Zijn vergrootglazen, gemaakt van spiegelglas, verkochten buitengewoon goed, maar ook producten van andere fabrikanten, zoals thermometers, telescopen en brillen bleken erg populair te zijn bij zijn klanten.

Niet alleen betere kwaliteit dan de concurrentie, maar ook een hogere waarde

De zaken gingen zo goed dat Zeiss zijn zaak kort daarop uitbreidde en zijn eerste werknemers aannam. Daarvoor verhuisde hij naar een ruimere werkplaats. Vooral de productie van eenvoudige microscopen was erg winstgevend voor het bedrijf. Niet alleen omdat ze een hogere waarde hadden dan die van de concurrentie, maar ook door de betere kwaliteit. Hier zien we de innovatieve kracht van Zeiss: in tegenstelling tot apparaten van andere producenten, kunnen gebruikers direct de focus op het eindproduct instellen, en niet in het monster-stadium - een veel handigere methode.

Via teamwork naar globaal succes

Toch was Zeiss niet helemaal tevreden en besteedde jaren aan het verbeteren van zijn microscoop technologie. Vooral de eigentijdse “trial and error”-productiemethodes vond hij achterhaald. Dit was een proces waarbij brillenglazen en hun positie steeds aangepast werden tot er een bruikbaar optisch systeem tot stand kwam. Geconfronteerd met een inefficiënt systeem van “trial and error”, negeerde Zeiss de standaardpraktijk en produceerde microscooplenzen op basis van berekeningen. Uiteindelijk koos de fijnmechanicus in 1866 voor een specifieke werknemer om het concept van het ideale productieproces in de realiteit om te zetten. Sindsdien probeerde hij, met de hulp van fysicus Ernst Abbe (1840-1905), zijn ultieme doel waar te maken: een microscoop ontwerpen die de optische eigenschappen van alle concurrerende apparaten zou overtreffen. Zeiss was 50, Abbe was net 26 geworden. Ondanks hun leeftijdsverschil, hadden ze dezelfde visie. Gedurende zes jaar werkte dit team intensief samen, voor de optimalisatie en constructie, tot Zeiss in 1872 een microscoop voorstelde, die op vlak van kwaliteit alle concurrentie in de kiem smoorde. Deze competitie bracht het team internationale erkenning, wetenschappers en dokters waren vol lof. Zeiss beloonde Abbe voor zijn succes met een genereus aanbod van winstdeling en maakte hem uiteindelijk tot partner in 1875.

De weg naar onafhankelijkheid

Het bedrijf groeide snel, verkocht steeds meer instrumenten en stelde steeds meer mensen te werk. Toch was er één probleem dat opgelost moest worden: hoewel Zeiss en Abbe uitstekende microscooplenzen hadden ontwikkeld, konden ze geen speciaal optisch glas kopen. Ze droomden ervan om de productie zelf over te nemen en optisch glas van beste kwaliteit te produceren in Jena. Maar hoe?

Het duurde niet lang voor hij een antwoord had. De 28-jarige chemicus en glas-expert uit Witten, Otto Schott (1851-1935) genaamd, ontwikkelde een procedure om kleine hoeveelheden glas te smelten. Zo kon men verschillende composities uitproberen. Hij smolt een type glas met compleet nieuwe optische eigenschappen: lithium glas. Zonder enige twijfel, zond hij een voorbeeld hiervan naar de erkende fysicus Abbe in 1879 - en zo legde hij de basis voor een succesvolle samenwerking die snel intensiever werd. Schott vestigde zich in Jena, waar een glas laboratorium voor hem was voorbereid (dit werd later glasfabriek Schott & Genossen in Jena, vandaag Schott AG). Hier ontwikkelde en produceerde Schott voor het eerst nieuw optisch glasmateriaal en vond daarna thermisch en chemisch resistent borosilicaatglas uit (vandaag bekend als Jenäer glas). Zo kon hij zijn productportfolio uitbreiden. Carl Zeiss, Ernst Abbe and Otto Schott – A Winning Team, een geweldige connectie.

Zeiss en Abbe - ondernemers met zin voor verantwoordelijkheid

Zeiss en Abbe staan niet enkel symbool voor het verleggen van wetenschappelijke grenzen en ondernemerstalent, maar ook voor verantwoordelijkheidszin en buitengewone sociopolitieke prestaties. Na de dood van Carl Zeiss in 1888, bracht Abbe zijn aandelen van het bedrijf en de glasfabriek en die van de familie Zeiss succesvol onder in de Carl Zeiss Foundation. In het begin wilde hij het bestaan van de firma verzekeren door het onafhankelijk te maken van zijn persoonlijke interesses. Abbe werkte dit statuut uit in 1896. Sindsdien werd de winst van het bedrijf gebruikt om de Universiteit van Jena en zijn bevolking te ondersteunen. Zo werd de firma ook een pionier op vlak van wettelijke regelgeving. Abbe legde rechtsvorderingen vast, in een tijd waar er nog geen sprake was van arbeidsrecht en er nog een patriarchale houding tussen werkgever en werknemer heerste. Hoewel andere bedrijven uiteindelijk ook zulke regels introduceerden, zoals de 8- of 9-uren dag (vanaf 1900) waren deze arbeidsvoorwaarden voor ZEISS werknemers gegarandeerd.